De uitzending van Zembla ‘Omerta boven de Wolken’ van 12 oktober jl. over de gevaren van lage sociale normen, vermoeidheid en een angstcultuur onder piloten toont aan dat tien jaar na de reportage Mayday Mayday het probleem alleen maar groter is geworden. Daarmee staat de vliegveiligheid onder druk. Wij roepen Nederland op om binnen de Europese Unie prioriteit te geven aan eenduidige sociale regels voor piloten, het verbieden van schijnconstructies en het tegengaan van overschrijding van de wettelijke werktijden. De VNV heeft bijgedragen aan de reportage, omdat het belangrijk is dat deze feiten nu eindelijk serieus genomen worden en door de Europese toezichthouder, EASA, en de Europese Commissie aangepakt worden. 

VNV-voorzitter Camiel Verhagen: “De reportage van Zembla geeft een ontluisterend beeld hoe bepaalde luchtvaartmaatschappijen binnen Europa als cowboys de veiligheidsnormen in de luchtvaart aan hun laars kunnen lappen. De reportage bevestigt eerdere internationale onderzoeken, dat door een angstcultuur en schimmige arbeidsconstructies, zoals schijnzelfstandigheid, het melden van onveilige situaties door piloten afgestraft wordt. Als hierdoor piloten onder druk toch vermoeid of zelfs ziek gaan vliegen, is dat een direct veiligheidsrisico en zou EASA moeten optreden. Ook na talloze studies die wijzen op deze gevaren, laat deze reportage zien dat er nog steeds een gebrek aan urgentie is bij de Europese beleidsmakers en toezichthouder.  

Angstcultuur onder piloten zet vliegveiligheid onder druk
De piloot speelt een sleutelrol in de hoge veiligheidsstandaard in de luchtvaart. Die is tegelijkertijd ook kwetsbaar als die door zwakke arbeidsconstructies en een angstcultuur onder druk komt te staan. Vermoeidheid (fatigue) is in de luchtvaart een groot risico, omdat het direct kan leiden tot incidenten.

Uit deze reportage en eerdere studies en signalen blijkt dat diverse luchtvaartmaatschappijen vanuit winstmaximalisatie piloten onder druk zetten om stelselmatig de maximale werktijden op te rekken, omdat anders de vliegroosters onuitvoerbaar zijn. Door bij feitelijk voorziene omstandigheden de gezagvoerder te vragen het zogenaamde commanders discretion in te zetten, wordt oneigenlijk gebruikgemaakt van een uitzonderingsregel voor het oprekken van maximale werktijden bij onvoorziene operationele omstandigheden. Daarnaast ontstaat er, als er sprake is van een lage veiligheidscultuur door angst of een afhankelijkheidspositie door atypische contracten, druk op piloten om unfit to fly of incidenten niet te melden. Terwijl de meldcultuur, Just Culture, hét fundament is van de hoge vliegveiligheidsstandaard. De uitspraken in de Zembla-uitzending van bijvoorbeeld de CEO van Wizz Air over vermoeidheid onder zijn werknemers staan haaks op die Just Culture. VNV-voorzitter Camiel Verhagen: “We zien dit met name gebeuren bij prijsvechters, maar het is niet inherent hieraan. Bij bijvoorbeeld Transavia, TUI fly en easyJet is dit wel goed op orde.”

Wij roepen de Europese toezichthouder en beleidsmakers op de uitzonderingsregels bij maximale werktijden aan te scherpen en vragen alle nationale toezichthouders binnen Europa strikt toe te zien op de rechtmatigheid van de overschrijding hiervan. De VNV is van mening dat als een piloot druk ervaart om zich niet ziek te melden of om door te vliegen bij vermoeidheid, die signalen heel serieus genomen moeten worden. Juist omdat voor piloten die verantwoordelijkheid als hoeder van de veiligheid zeer zwaar weegt.  

Europese regels en handhaving noodzakelijk
Niet alleen door een angstcultuur, maar ook door commerciële belangen in combinatie met een ongelijk speelveld op sociale regelgeving én gebrekkig toezicht op misstanden, kunnen de cowboys van vandaag de winnaars worden van morgen. Een ongelijk speelveld maakt ongewenste concurrentie op arbeidsomstandigheden mogelijk en leidt tot afbraak van de hoge veiligheidscultuur in de luchtvaart. Doordat luchtvaartmaatschappijen zich over heel Europa verspreiden, zijn er meer Europese regels nodig. VNV-voorzitter Camiel Verhagen: “Juist voor de luchtvaart, gezien het hoge veiligheidsbelang, zouden excessen aangepakt moeten worden met grensoverschrijdende sociale regels.”

De oplossing begint bij het aanpakken van de kern van het probleem: atypische contracten en de angstcultuur binnen bedrijven. Dat kan alleen met kaders die voor iedereen gelden waarbij schimmige contracten, zoals zzp-constructies, worden uitgebannen en door te handhaven, onder andere op het stelselmatig oprekken van de maximale werktijden.